Улстєрийн онолоор бол Н.Энхбаяр ялагдчихжээ зайлуул

Монгол Улсын Ерєнхийлєгчийн сонгууль хоёрдахь удаагаа буюу 1997 онд болсон доо. Тэгэхэд МАХН-аас Н.Багабанди, Ардчилсан холбоо эвслээс П.Очирбат, МУНН-аас АИХ-ын дарга асан Ж.Гомбожав нар нэр дэвшлээ. Уг нь эрх баригч нь Ардчилсан холбоо эвсэл байсан. Ард тvмэн ардчиллынханд итгэл хvлээлгэсэн цаг vе шvv дээ. Гэтэл МАХН-аас нэр дэвшигч Н.Багабанди 60.8 хувийн санал авсан бол П.Очирбат 29.81, Ж.Гомбожав 6.81 хувийг санал дэгээджээ. Ардчилсан сонгуулиар санал єгдєг болоод удаагvй байсан Монголын улстєрчид бvр гайхаж орхив. Парламентын сонгуулиар Ардчилсан холбоо эвсэл ялсан байхад Ерєнхийлєгч нь МАХН-аас гараад ирж байдаг. Тэгээд нэгэнт УИХ-д нь ардчиллын залуусыг гаргасан юм чинь Ерєнхийлєгчєєр нь МАХН-ын хvнийг тавьчихъя гэсэн байх аа л гэлцэв. Гэтэл vнэндээ сонголт хийсэн ард тvмний нэлээд хэсэг нь нєгєє гайхалтай зангаараа санал єгчээ. Тэр vед жижигхэн хєєрхєн шилтэй нэгэн пагдагар архийг хvмvvс “Багабанди” гэж єхєєрдєн нэрлэдэг байлаа. Зарим нь “мєндєл” ч гэдэг байсан юм. Тэр vеийн нэр дэвшигч Н.Багабанди маань Архи пивоны vйлдвэрт инженерээр ажиллаж байсныг ч хэлэх vv. Хээгvй бас хvн дамшиглахдаа мэргэжсэн гарууд “таньдагаар” нь Багабандидаа саналаа єгчихсєн нь тэр байжээ. Ерєнхийлєгчєєр сонгогдсон дєрвєн жил Н.Багабанди vнэхээр хичээж ажиллав аа. Хичнээн салхитай єдєр хэдэн цагаар ч хамаагvй гадаа зогссон vс нь хийсдэггvй тийм л нямбай хєдєлгєєнгvй хvн дєрвєн жил Ерєнхийлєгч байлаа. Ингээд 2001 оны Ерєнхийлєгчийн сонгууль боллоо. Н.Багабанди намынхандаа томорч байна гэнээ. Ямар ч алдаа хийгээгvй vсээ ч салхинд хийсгээгvй хvн маш єндєр санал авч таараа гээд “Би бараг 70 гаруй хувийн санал авна” гэж гэнэ.Сонгуулийн дvн гарлаа. Тэгтэл єнєє Н.Багабанди чинь ємнє нь авч байсан 60.81 хувиасаа бvр буурч дєнгєж л 58.13 хувийн санал авах нь тэр. Тvvний єрсєлдєгч нар болох Р.Гончигдорж 36.53, Л.Дашням 3.54 хувийн санал авч ялагдсан байв. Бас нэг vл ойлгогдох зvйл гарч ирэх нь тэр. Н.Багабандийн єєрийнх нь хэлсэнээр маш сайн ямар ч алдаагvй ажилласан хvн яахаараа дєрвєн жилийнхээ ємнєхєєс бага санал авав гээд гайхаж цєхрєв. Энэ хачин сонгуулийн дvнгээр хоёр зvйл илэрхий болов. Нэгдvгээрт, нєгєє жижиг шилтэй архи моодноос гарчээ. Хоёрдугаарт, нэг албан тушаал дээр нэг хvн дахин нэр дэвшихээр ємнє авч байсан саналаасаа 8-10 хувиар буурдаг болохыг мэдэв. “Дэлхийн улстєрийн онолоор энэ чинь аль хэдийнэ тодорхой болчихсон зvйл шvv дээ найзуудаа” хэмээн гадны судлаачид дvгнэсэн байлаа. Энэ vнэн байв. Н.Багабанди дєрвєн жилийн ємнє авч байсан саналаасаа яг 10 орчим хувиар буурсан санал авч судлаачдын нотолсон жишгийг батлаж єгсєн байлаа. Дараагийн Ерєнхийлєгчийн сонгууль 2005 онд тохиов. Монгол Улсын Ерєнхийлєгчийн сонгуулийн тvvхэнд хамгийн олон буюу дєрвєн нэр дэвшигч єрсєлдсєн сонгууль боллоо. МАХН-аас Н.Энхбаяр, Ардчилсан намаас М.Энхсайхан, Эх орон намаас Б.Эрдэнэбат, БНН-аас Б.Жаргалсайхан нар нэр дэвшлээ. Тухайн vед Н.Энхбаярын рейтинг vнэхээр єндєр байсан. Тэр ОХУ-д тєлєх ёстой их єрийг тєлж барагдуулсан, нэг жилд бараг 20-30 ямар нэг юмны оны тэргvvний шагналыг авч, бvх хэвлэл мэдээллийг тэр єєрєє санхvvжvvлж байлаа. Гэхдээ л тэр дєнгєж 53.44 хувийн саналыг авчээ. Єрсєлдєгч нар нь болох М.Энхсайхан 20.5,Б.Жаргалсайхан 13.83, Б.Эрдэнэбат 11.3 хувийн санал татжээ. Хэрвээ энэ гурвын саналыг нэг хvн авсан бол Н.Энхбаярын авсан саналтай бараг тэнцэхээр байгаа биз. МАХН аливаа сонгуульд 15 хувийн саналыг сонгуулийн хэсгийн хороо болон СЕХ-ны ажилчдаар дамжуулан луйварддаг гээд бодохоор Н.Энхбаяр ялагдах шахжээ. Орон даяар санал тоолж дуусаагvй байхад М.Энхсайхан ялагдлаа хvлээн зєвшєєрч бууж єгсєн болохоор саналаа бvрэн тоолж дуусаагvй байсан хэсэг тойргийн хороод vлдсэн саналуудыг шууд л Н.Энхбаярынх хэмээн зарласан юм. За тэгээд нэгэнт сонгогдчихсон Н.Энхбаяр єнгєрсєн дєрвєн жилд хэрээрээ хичээж ажиллав. Тєрийн одон медалиудыг баруун солгойгvй шидэлж гавъяат сонгогч тєрvvлэхээ шахаж, элдэв дээдийн бурхан бvтээж, шашны хэлээр ч ярьж vзэв. Харамсалтай нь тvvнийг хичээх бvрт єєрийнх нь холбогдолтой янз бvрийн баримт сэлт гарч ирээд, ард тvмэн шvvх прокурорын vйл ажиллагаанд муу гэсэн дvн тавьсан нь тvvнийг нэлээд зовоосон байх. Ингээд 2009 оны Ерєнхийлєгчийн сонгуультай золголоо. Н.Энхбаяр дахиад л нэр дэвшив. Тvvнийг энэ удаа дєрвєн жилийн ємнє авч байсан 53.44 хувийн саналаасаа бага санал авна гэж судлаачид дvгнэж байна. Энэ нь дараах шалтгаантай. Нэгдvгээрт, тэр дахин нэр дэвшсэн тул ємнєхєєсєє 8-10 хувиар буурсан санал авч таарна. Энэ бол дэлхийн улстєрд нэгэнт тогтсон судалгаа. Бас тvvнийг Ерєнхийлєгч байх хугацаанд Ардчиллын 20 жилийн тvvхэнд анх удаа тєр нь ард тvмнээ буудаж таван хvн амь vрэгдэж, 200 гаруй залуу улстєрийн хэргээр шоронд хоригдлоо. Ийм аймшигтай зvйл болох нєхцєл бололцоог Н.Энхбаяр онц байдал тогтоосон зарлигаараа бий болгож єгсєн юм. Энэ бол тvvний рейтингийг доош нь татах эхний шалтгаан. Хоёрдугаарт, одоо тvvнтэй зєвхєн нэг нэр дэвшигч єрсєлдєж байгаа. Ємнєх сонгуулиудад ардчилсан баримжаатай намууд тус бvртээ нэр дэвшигч гаргаж саналыг тарамдуулдаг байсан бол одоо алдаагаа зассан. Єєрєєр хэлбэл, парламентад суудалтай намууд Н.Энхбаяраас татгалзаж Ц.Элбэгдоржийн тєлєє нэгдэв. Тэгэхээр Ц.Элбэгдорж ардчиллын тєлєєх саналуудыг єєртєє цуглуулаад дээрээс нь Н.Энхбаяраас залхсан, уйдсан олны санал тvvнд тєвлєрєх нь гарцаагvй. Энэ байдлаар бодож vзвэл Н.Энхбаяр 40 хувийн санал авах эсэх нь эргэлзээтэй. Учир нь тэр 2005 онд чvv ай л 53.44 хувийн санал авсан шvv дээ. Одоо vvнээсээ дахин нэр дэвшигчийн жамаараа 8-10 хувийн саналаа алдана гээд бодохоор бараг ялагдчихсан юм биш vv. Яахав сонгууль бvрт МАХН 15 хувийг луйварддаг гэж тооцсон ч энэ нь дvндээ дvн. Ингэхээр улстєрийн онолоороо бол Н.ЭНхбаяр ялагдчихжээ, зайлуул. Тоо хvснэгттэй байнга шадарлаж байдаг судлаачид vvнийг хэлэхийг хvсч байгаа ч тэднийг МАХН айлгаж загнаад горьгvй гэнэ.
Л.Мєнхбаясгалан

Эх сурвалж www.Bolod.mn